In de strijd tegen wateroverlast werkt Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns (CD&V) momenteel het Blue-Deal-investeringsprogramma voor de periode 2024-2029 uit. “Als blijkt dat er naast de voorziene 255 miljoen euro extra middelen nodig zijn, zal ik daar ook naar op zoek gaan”, zegt hij.

Vlaanderen is niet voorbereid op een waterbom zoals die in juli 2021 de Vesdervallei trof, en nog minder op het weerfenomeen dat Spanje dezer dagen treft. Dat beseft ook minister Jo Brouns. “De omstandigheden zijn niet hetzelfde, maar we moeten ons maximaal wapenen, temeer omdat bij een gelijkaardige neerslaghoeveelheid in Vlaanderen 86.000 woningen gevaar lopen.”

1. Het probleem

Met gemiddeld 190 dagen neerslag per jaar is Vlaanderen een relatief natte regio. Als er veel neerslag op korte tijd valt, leidt dit geregeld tot wateroverlast. Maar met zijn hoge bevolkingsdichtheid (500 inw/km²), hoge verhardingsgraad (15,3% van de oppervlakte), beperkte instroom van zoetwater en de historische keuze om waterafvoer boven waterbuffering te verkiezen, heeft Vlaanderen bij momenten ook een problematisch lage waterbeschikbaarheid. Zo kropen we in de zomer van 2022 door het oog van de naald, met watertekorten voor onze landbouw en industrie, en bijna een bevoorradingsprobleem voor drinkwater.

2. De analyse

Om de impact van extreme weersomstandigheden in Vlaanderen te beperken - een nulrisico bestaat niet - zijn doordachte maatregelen nodig. In hun advies zijn experten unaniem: investeer in de sponswerking van het watersysteem en geef meer ruimte voor water. Dit vraagt grote investeringen in valleien en bovenstroomse gebieden, aanpassingswerken aan de waterlopen en een verhoging van de waterinfiltratie in de bodem. Voorts is verdere ontharding noodzakelijk en kan bouwen in overstromingsgevoelig niet langer. Tenslotte moet het bewustzijn van burgers, bedrijven en overheden op het vlak van overstromingsrisico's en beheersing beter.

Het goede nieuws is dat Vlaanderen een zeer sterke overstromingsvoorspeller ( waterinfo.be) heeft om mensen en hulpdiensten te waarschuwen. Die wordt internationaal als een voorbeeld aanzien.

3. De oplossing

In de strijd tegen waterschaarste en droogte lanceerde de Vlaamse regering-Jambon in de zomer van 2020 de Blue Deal. Dat is een groot plan met ruim 70 acties en 400 projecten dat de weg inslaat naar minder verharding, meer vernatting en maximaal circulair watergebruik. Het gaat van ingrepen op het terrein tot verbeterde regelgeving, onderzoek, monitoring en sensibilisering.

De Blue Deal werd in 2022 verbreed. “Omdat de droogteproblematiek en de wateroverlast weerszijden van dezelfde medaille zijn, met dezelfde oorzaken maar ook dezelfde oplossingen”, zegt Brouns. “In 2024 werd ook de aanpak van de waterkwaliteit hieraan toegevoegd.”

Van de 323 Blue-Deal-projecten liggen er een aanzienlijk aantal in Limburg. Inzake 'slim watergebruik' gaat het bijvoorbeeld om een nieuwe regenwaterbuffer voor de landbouw en fruitteelt in Borgloon, de gemeenschappelijke regenwateropvang in sociale woonwijk De Nieuwe Winning in Hasselt, en de nieuwe pompinstallatie aan het sluizencomplex in Genk om het watergebruik te verminderen.

In het luik 'natte natuur' werd de Slangbeek in Zonhoven/Hasselt als beleefbare natte natuurverbinding verbeterd, en werden de oude meanders van de Munsterbeek in Bilzen terug ingeschakeld. De vennen in de Genkse Kielenswen/Stiemervallei werden opengemaakt, en de natte graslanden en bossen in Elsenhout in Genk en het veenpakket in Kelchterhoef hersteld.

“Voor deze Blue Deal heeft Vlaanderen sinds 2020 jaarlijks 100 tot 128 miljoen euro vrijgemaakt. Dat geld gaat naar honderden werken die in uitvoering zijn. In de eerste twee jaar hebben we die met Europese relancemiddelen gefinancierd, in de voorbije twee jaar met eigen kredieten”, zegt Brouns. “Zo is de voorbije legislatuur dus meer dan een half miljard euro vrijgemaakt voor waterveiligheid en waterzekerheid.”

Naast de Blue Deal investeert de Vlaamse Regering ook jaarlijks miljoenen euro's in het Sigma-plan. Dat moet Vlaanderen beter beschermen tegen overstromingen van de Schelde en haar zijrivieren, en de waardevolle riviernatuur een boost geven. In 2030 moet dit plan volledig zijn uitgevoerd en zouden de Schelde en haar zijrivieren klimaatbestendig moeten zijn tot het jaar 2100.

4. De toekomst

Het voorbije weekend trokken verschillende waterdeskundigen aan de alarmbel. “Er zijn meer investeringen nodig om rampen zoals in Spanje bij ons te voorkomen. De Vlaamse regering heeft de budgetten teruggeschroefd. Dat is moeilijk te begrijpen, we hebben net meer nodig”, zei professor hydrologie Ann van Griensven in het VRT-journaal.

Brouns reageert: “De nieuwe Vlaamse Regering blijft in waterveiligheid investeren. Voor de Blue Deal werd deze legislatuur 255 miljoen euro in het regeerakkoord ingeschreven. In de eerste twee jaar zal het investeringstempo inderdaad zakken tot 14 miljoen euro per jaar. Dan maken we een opstap naar 54 miljoen euro in 2027, 59 miljoen euro in 2028 en 114 miljoen euro in 2029.”

Op basis van het Blue-Deal-decreet moet minister Brouns nu een investeringsprogramma voor de rest van de legislatuur maken. “Daarbij hoort ook een evaluatie van de eerste Blue Deal”, zegt hij. “We trekken lessen waar nodig en zetten in op efficiëntie. Hiervoor heeft mijn kabinet alvast de eerste contacten met experten gelegd.”

Jo Brouns wil deze oefening grondig doen. “Omdat er, net als in andere sectoren, ook hier meer noden en vragen dan middelen zijn. En dus investeren we daar waar we het meeste verschil maken. Zodra mijn investeringsprogramma en Blue-Deal-evaluatie er zijn, gaan we het investeringstempo weer optrekken. En als blijkt dat er nog meer middelen nodig zijn om acute noden te lenigen, dan zal ik daar ook naar op zoek gaan.”